Èchùgù bá nzĕ
La tortue et le léopard
Àbɔ̀ɔ́ nɛ́ nɛ́ɛ́, nzě bá èchùgù bɔ́ náá ké bákè báꜜlâm méꜜlâm. É-ꜜké-siàn méfàn éꜜté, èchùgù ñí ná: “Ǎ múì, é ḿbàà mélâm wɔ̀ ónè náá kàrà mòt ààkè é ḿfá(k) áfàn wéñ. Nzě ñí ná náá: “Ààá”. Èchùgù àkùú é ḿfá(k) méyôm, nzě ñáà é ḿfá(k) méꜜyɛ́ɛ́. É nè àá-bɔ̀-bɔ̀ váà náá, é sǐm nzě ǎkùlbèyǎ hé méfàn ò sí náá ààlâm, mèlâm kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀, èchùgù ñáà àmɔ̀àré á ǹkɔ̀á á yóò. Àvé ꜜmézó wò vá, èchùgù àlɛ́ɛ̀yǎ: “Ǎ múì nzě óóó”. Nzě áyíbí; ñí ná: “Ǒlámǎ tàŋ nà?” Nzě ñí ná náá: “Mèlámǎ mèlâm mèwóm méláà”. Èchùgù ñí ná: “Kɛ́ màà mèlámǎ fè mèlâm méwóm méláà”. Nzě ñí nɛ́: “Ànè nɛ́ñ? Àkár zé bí à múì èchùgù bíálámé ǹté[ñ] ḿbɔ́ɔ́ à ànà?” Mèlâm kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀…, èchùgù à-bérà-lɛ́ɛ̀: Ǎ múì nzě, ǒlámǎ tàŋ nà?” Nzě ñí ná: “Mèzáryǎ mélâm mèwóm métân”. Èchùgù ñí ná náá: “Màà mèlámǎ fè méwóm métân”. Ñí ná náá: “Ǎ múì, ngɔ̀gɔ́ é-ngá-kàá, bíkêŋ á djɛ̀ɛ̀”. Nzě ñí ná: “Ààá”. Békêr á djɛ̀ɛ̀. Kírí á mèlénè, ábèrá-kè áfàn, èchùgù à-bérà-ké-mɔ̀bɔ̀ á nkɔ̀á á yóò, é ḿfá(k) áfàn wéñ. Nzě ñáà á-ngà-kè àlâm, kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀ kɔ̀… Àvé ꜜmézó wò vá, èchùgù àlɛ́ɛ̀yǎ: “Ǎ múì nzě, òólámǎ tàŋ nà?” Nzě ñí ná: “Mèzáryǎ mélâm méwóm mùòm”. Èchùgù ñí ná náá: “É ñè fáá fè màà měḿꜜbéré fè à àváà”. Nzě á-ngà-lâm, á-ngà-lâm, á-ngà-lâm, á-ngà-lâm, á-ngà-lâm, á-ngà-lâm, àzáré ǹkámá. Èchùgù àlɛ́ɛ̀yǎ: “Ǎ múì, yè ǒzáryǎ fáá nkámá?” Nzě ñí ná náá: “Ààá, mèzáryǎ ǹkámá ꜜmélâm”. Èchùgù ñí ná: “Kɛ́ màà mèzáryǎ fè ǹkámá ꜜmélâm”. Àmɔ̀áré á ǹkɔ̀á á yóòóó. Bé-ꜜbérá-kè á djɛ̀ɛ̀. Àné bá-zó-zò nɛ́ɛ́: “Áꜜbím bílámǎ dè, bí-béŋè-súgù à àváà”. Bí-béŋè-yên, ngé áfàn éḿꜜbíí, bí-ń-tɔ̌-bèrá éꜜchínì mèlâm. Nì à mèlú méláà, bɔ́ ná: “Bí-kéŋè-dégè mèlâm”. Békéè, é mò(t) ñí à-ñíí é ḿfá wéñ, é mò(t) m̀bɔ́ɔ́ é ḿfá wéñ. Èchùgù à-kéè-mɔ̀bɔ̀ á ǹkɔ̀á á yóò. Nzě ǎ-ngà-kà-dégè mèlâm, ǎ-ngà-kà-dégè mèlâm. Èchùgù àlɛ́ɛ̀yǎ: “Ǎ múì, òówúíà zè?” Nzě ñí ná: “Měbɔ̀á fáá ná, mèwúíà òkpòŋ, mè-wúíà ngǒm, mèwúíà kɛ́”. Èchùgù ñí ná náá: “Kɛ́ɛ̀ ndjǎŋ tè fè màà mèwúíàbé ó nǎ”. Bé-ngà-kè báꜜdégè mèlâm, bé-ngà-kè báꜜdégè mèlâm. Èchùgù ábèryǎ lɛ́ɛ̀: “Ǎ múì nzě, òó-bèrá-wúí[ñ] zè?” [Nzě ñí ná:] “Mèwúìàbé só, mvǐn zàà ěńtɔ̀ɔ́ fè váà”. Èchùgù ñí ná náá: “É ñè fè màà měwúíà nàá, só yè mvǐn. Bé-ngà-kè báꜜdégè mèlâm… Mà-síì-zó nàà nzě ǎ-ngà-kà-dégè, yè èchùgù ñáà à-ngáá-dégè? Àbééné ámɔ̀àré vúm ḿbɔ́ɔ́. Nzě é-màné-dégè mèlâm. Èchùgù ñí ná náá: “Ǎ múì, yè wǎábé-mànèééé?” Nzě ñì ná: “Měmànyǎ”. [Èchùgù] ñí ná: “Ǒ-bérá-súgùlà-wúì[ñ] zè?” Ñí ná: “Ǎ múì, kɛ́ ébɛ̀ɛ́ é zè mě-bérá éwúìñ”. Èchùgù ñí ná náá: “Kɛ́ ébɛ̀ɛ́ é zè fè màà mě-súgúlá fè bèrá-wúìñ”. Kó òtáà àné èchùgù á-só-sɔ̀, àànzù é nzěn á djɛ̀ɛ́, àsɔ́ɔ̀-sɔ̀bɔ̀; ǎ-ngà-yànè nzě. É sǐm nzě ñáà àsúà, nzě ǎ-ngà-lɛ́ɛ̀: “Múì, mě-kàbé òòò; òǹkùàné màkè”. Nzě ǎ-ngà-nzù yè èfùgà béꜜchít, à-ngá-nzùá fè kúìñ é ḿfà(k) èchùgù àbééné àsɔ̀áré à àná, èchùgù, é ngúrá méꜜkíŋ àvééné méfàn ó sí vàá, nì à vè Nzǎm yè Mèbègè é ñè áyèm mé bìyòrà. Àwɔ́gɔ́ yè nzě à-ngá-wɔ́k àná ñí ná náá: “É ndjǎŋ djàm wɔ́ mǎá-bé-kè wó târ ꜜwɔ́k, àvé mǎtɔ̀bɔ̀ á sí ǹdòn mìlâŋ.” Ànè fáá vè nɛ́ɛ́, é djàm sèsé éḿbɔ̌ é dè éḿbɔ̌ ó vɛ́ é mùú, èchùgù à-vérè-chínì náá ààsìz nzě méfàn ó sí. Nzě m̀bíí, púbùbùù. É-màné-ꜜlík bèchít, ñí ná: “Mìnàá, nzǎ (é) ndjǎŋ djàm dé?” Èchùgù é-màné-tɔ́à béꜜchít, tɔ́á tɔ́á tɔ́á tɔ́á, é-ké-kúì(ñ) á djɛ̀ɛ̀, à-ké-sìàn à bèchít, ñí ná: “Ǎ múì nzě, nà? Béchít búè bénè òò?” Nzě ñí ná: “Ǎ múì èchùgù, yè djàm é dè ébɔ̀ mǎ áfàn ó sí và? É ngúrá ándjǎŋ zôm mèwɔ́k ǹkɔ́bɔ̀ méfàn ò sí, mǎáyèm àné mèné dè tár kànàn. Nì à yên bèchír bémàná mè lígì”. Kɛ́ òtáà àné èchùgù àá-zó-zò nɛ́ɛ́: “Chòòò!, ǎ múì, zǎ ándjǎŋ édjǔŋ, zǎ ándjǎŋ djàm ò-váá-wɔ́k náá éváá wò lík náá ò-nè-lík bèchít?” Ñí ná: “Ǎ múì, mèzó wò náá ésé à nlɛ́án. Mè-sé-yèm àné méné dè lɛ́ɛ̀”. Èchùgù ñí ná: “Bíḿbèrá fè bɔ̀ nà?” É djó[p] áꜜvɔ́ɔ́ énè fè èchùgù àbèràné ñè bɔ̀ náà, fáá vè náá nzě àà-lí-lìk bèchít. É djó[p] áꜜvɔ́ɔ́ énè èchùgù àbèràné ñè bɔ̀ náà, fáá vè náá nzě àà-lí-lìk bèchít. Djǎm tè é-ngà-chínì m̀bân ábɔ̀, yè kúìñ àné nzèé à-ngáá-zó nɛ́: “Mìnɛ̀ɛ́. É kè àné nɛ̀ béchír bésèsé mèné vè wúìñ, chír zǎá-zù-zù mè kúì(ñ) á djɛ̀ɛ́. É kè bí à mènèŋá bíńtɔ̀ɔ́ mítɛ́ɛ́ ná: “Ànè nà? Mélâm mínì èchùgù míní-kééné-lâm, é kè ñè mvúíñ èchùgù è zè èné vè sɔ́ à bèchít?” Àné á-bè-bèrà-bɔ̀ é djó[p] [di] á-bèrá hé ké-dégè méꜜlâm, èchùgù ǎ-bè-bèrà-báàlà é djàm àvɔ́ɔ́ àvɔ́ɔ́ à-ngáá-bɔ̀-bɔ̀, náá àà-kà-yɔ́à ñé mísírí áfàn éꜜté, náá: “Òówúíà zè?, òówúíà zè?” Nzèé ñáà fáá vè àà-kàà-yàràn. Nì àné èchùgù à-ngá-bɔ̀, ñí né: “Múì, òm̀kpɛ̀ɛ́ mè óꜜsú”. É-bèrá-nzú-sɔ̀bɔ̀ é ḿfà à-ngáá-bɔ̀-bɔ̀ ésɔ̀bɔ̀. Nzě ñáà àlígí yè á-ngá-lígì, é-màné-ká(k) béꜜchít, né káá káá káá káá káá káá káá káá…, ñí ná: “Ààm̀bɔ̌ náá, ngé mé-bèrá-ké-ꜜwɔ́k é zóm zé, é sǐm mǎ-yè-kè m̀bíí, áꜜbím éńkú fáá é dè éńkǔ; pero mè-nzà-dǎŋ-bèrá-kè-kúí(ñ) mɔ́ á ꜜmɔ́”. É sǐm á-ngáá-nzù-kúìñ vúm étè, èchùgù é-bèrá-sìz àné á-ngáá-sìsìz, nzě mbíí, púbùùùù, yè bèchít. Chír fɔ́ɔ́ děékùúné kè ñé vàà. Àlígí yè èchùgù á-ngá-lígì, á-ngà-bíŋàn á ǹtùmá éꜜté. Ǹtùmá ó ñúù, né sùp, é wà ànzùné kúí(ñ) á djɛ̀ɛ́. Djó[p] tè nzě ñí ná náá: “Ǎ múì, ǎńtɔ́à?” [Èchùgù] ñí né: “Ǎ múì, ǹdè é kè ò-ngáá-bɔ̀-bɔ̀ wězó, é zóm é-ngáá-bɔ̀-bɔ̀ zésìz wǎ, é-sǐz mè é mùú. Nì à yên béchír bésè mǎbéré, mǎáyèm, béñɛ̀ɛ̀ñɛ̀ɛ́ mè-váá-kè màkù, é bè òtáá nɛ̀ɛ̀ mènè àné méꜜné. Nzě ñí ná: “Hḿm̀, múì!, ààkúì[ñ] á zé náá é djó[p] mèsɔ́ à bèchít, wà wǎásɔ́ à fè bèchít? À-m̀-bùgú-bɔ̀ à zé ndè wǎ óvá mè bɔ̀bɔ̀ é djàm dè?” Èchùgù ñí né: “Ǎ múì, ònè mè dé yěm têm nè yà? Sè mǎ méꜜváá dè bɔ̀. Màkɔ́bɔ̀ wò bébélá náá, é djàm é-ngáá-bɔ̀-bɔ̀ dé ébɔ̀ wǎ, é dè fè ébɔ̀á mǎ. Àné nzě à-ngá-zó náá: “É djàm éné, énè náá, bí à wǎ bíáá-bèrà-bɔ̀ m̀bàà mélâm. Ò òkírí é ñè mǎ-màn-ké-chìì mélâm mâm. Àné nzě à-ngá-màn-kè-chìì mélâm méñ. Èchùgù à-bérà-lígì ààwú nzɛ̀ñ. Nzě átɔ́á fè é mvɔ̀ŋ è bòr zěñ, à-ké-mɔ̀bɔ̀ vúm ḿfé, ñí ná: “É mvɔ́k bí à múì èchùgù ñé zǎáwùrù”.